W swoim artykule pt. “Antysemityzm w Gabinecie Owalnym” Timothy Snyder podzielił się z czytelnikami swoimi wrażeniami, że podczas oglądania spotkania prezydenta Ukrainy ze swoim odpowiednikiem  w najważniejszym amerykańskim gabinecie (28.2. 2025) coraz bardziej przekonywał się, że ma do czynienia ze sceną antysemicką. Świadczyły o tym następujące cechy: ośmieszanie gościa (szydzenie z wyglądu, w tym z ubioru), wymóg podległości (nieustannych podziękowań), oskarżenie o nieuczciwość i niewdzięczność, osaczenie i upokarzanie, niedorzeczne pretensje. 

Promotorem naukowym słynnego dziś amerykańskiego historyka – Timothy’ego Snydera – był prof. Jerzy Jedlicki, który, wraz z rodziną, ukrywał się w wojennej Warszawie, po tzw. stronie aryjskiej. Z powodu antysemickiej nagonki, rozpętanej w 1968 roku przez  władze PRL, musiała z kraju wyjechać znakomita aktorka, reżyserka  i dyrektorka “Państwowego Teatru Żydowskiego” Ida Kamińska (1899-1980).

21 maja mija okrągła rocznica jej śmierci. Kamińska, zanim wyjechała z Polski  (i Europy) na zawsze, zdążyła zagrać w czechosłowackim filmie pt. “Sklep przy głównej ulicy” (1965) dwóch reżyserów – również doświadczonego przez wojnę Jána Kadára oraz Elmara Klosa. To pierwszy Oscar (1966) dla filmu nieanglojęzycznego dla państwa z bloku wschodniego. Kamińska za rolę Rozalii Lautmanovej – żydowskiej właścicielki sklepu galanteryjnego, przeznaczonego do tzw. aryzacji (czyt. kradzieży mienia żydowskiego)- była nominowana do Oscara. 

Akcja rozgrywa się w czasach faszystowsko- klerykalnej dyktatury (1942/1943) księdza Jozefa Tiso, który podpisał w 1942 roku z hitlerowcami umowę deportacyjną. To jedyny znany przypadek państwa kolaborującego, czyli Słowacji, które regularnie płaciło  III Rzeszy za deportację własnych obywateli-Żydów (500 Reichsmarek za 1 osobę żydowskiego pochodzenia). 

W filmie “Sklep przy głównej ulicy” Tono Brtko – prosty stolarz w małej słowackiej mieścinie- zainteresowany jest przejęciem sklepu Lautmanovej i rupieciami się tam znajdującymi (zbankrutowany sklep utrzymywany jest przez gminę żydowską, o czym Brtko na początku nie wie). Z czasem jednak sam zaczyna dokładać do ‘interesu’ i utrzymywać starszą panią z zanikami pamięci. Czy uda mu się uratować kobietę?…

Film w chwili obecnej (maj 2025) dostępny jest na YouTube w wersji pierwotnej – słowackiej. Ida Kamińska posługuje się własnym idiolektem jidysz-słowackim.

Inne polecajki:

Więcej  na temat Idy Kamińskiej można przeczytać  w reportażu  Mariusz Szczygła pt. “Bagaże pani K”, znajdującym się w zbiorze opowiadań “Kaprysik. Damskie historie” (wyd. Agora, 2017).
Artykuł T. Snydera “Antysemityzm w Gabinecie Owalnym” można znaleźć w “Krytyce Politycznej”
z 15 marca 2025 ->🔎kliknij tutaj.
    • Dr Beata Kuboková